بسیاری از بیماری‌های مزمن در سنین بزرگسالی، از تغذیه اشتباه دوران كودكی سرچشمه میگیرد؛ چاقی، بیماری‌های گوارشی، برخی حساسیت‌ها، گرفتگی زودرس و پیشرفته سرخرگ‌ها و برخی سرطان‌ها از این قبیل بیماری‌ها هستند. بنابراین هرچه سن فرد كمتر و مرحله رشد او سریع‌تر باشد، به مراقبت‌های تغذیهای بیشتری نیاز دارد.
به عنوان مثال سوء‌تغذیه در سنین كمتر از 18 ماهگی، علاوه بر اختلال رشد، عوارض غیر قابل برگشتی بر سیستم اعصاب مركزی و بهره هوشی فرد ایجاد می‌‌‌كند. از سوی دیگر عادات غذایی هر فرد از زمان كودكی شكل میگیرد و با ایجاد عادات مناسب غذایی از سنین پائین، تا حد زیادی می‌‌‌توان به دستیابی به یك تغذیه صحیح و بهداشتی تا دوران بزرگسالی كمك كرد.
تغذیه مناسب در پیشبرد رشد و تكامل طبیعی كودكان نقش اصلی را دارد. شیرخواران و كودكان با رشد سریع‌شان نیازهای خاصی به مواد غذایی اصلی از قبیل پروتئین، چربی و كربوهیدرات‌ها و ریزمغذی‌ها مثل ویتامین‌ها و مواد معدنی دارند. كمبود و یا مصرف بیش از حد مواد غذایی مشكلات شایعی در میان شیرخواران و كودكان آمریكایی میباشد كه به ترتیب آنمی فقر آهن و چاقی دوران كودكی موید این موضوع میباشد.
نوزادان سالم كه خوب تغذیه شده‌اند، انرژی كافی برای پاسخ‌دهی و یادگیری از محرك‌های اطراف خود را داشته و ارتباط بهتری با والدین و اطرافیان خود برقرار میكنند. بنابراین با توجه به اینكه اولین هدف تغذیه در اولین سال زندگی كودك دستیابی به حداكثر رشد مطلوب و دومین هدف دستیابی به مهارت‌های حركتی و عادات صحیح غذایی است، در ادامه نكات مهم در تغذیه دوران نوزادی بیان شده است.
رشد بدن
تغذیه در رشد و تغییر تركیب بدن نقش اصلی را ایفا می‌‌‌كند. رشد و تكامل از هنگام لقاح آغاز و در پایان بلوغ خاتمه مییابد. رشد قبل از تولد بخشی از یك روند تكاملی و ژنتیكی مداوم میباشد كه به وسیله متغیرهای مادری تعدیل میشود، در طی رشد پس از تولد این روند وابستگی بیشتری به خانواده، عوامل اجتماعی، اقتصادی و محیطی دارد.
طول مدت بارداری، وزن مادر قبل از بارداری و میزان افزایش وزن او در طول بارداری، تعیین كننده وزن هنگام تولد نوزاد میباشد در حالیكه همان‌طور كه گفته شد بعد از تولد، رشد نوزاد تحت تاثیر ژنتیك و چگونگی تغذیه اوست. سرعت (میزان تغییر) افزایش جثه و قد در هفته سی‌ودوم حاملگی بیشتر از دوران بعد از تولد میباشد.
رشد طولی انعكاسی از رشد سر، تنه و استخوان‌های دراز پا میباشد. اندازه سر بعد از هفته بیست و هشتم حاملگی با بیشترین سرعت خود افزایش مییابد و قبل از دو تا سه سالگی آهسته میشود. تنه در طی همان زمان افزایش و رشد مییابد ولی از دو سالگی تا بلوغ با سرعتی آهسته‌تر به رشد طولی خود ادامه میدهد. پاها در طی دوران 14 هفته آخر حاملگی تا 6 ماه اول پس از تولد بیشترین سرعت رشد خود را دارا میباشد (18 سانتیمتر در سال ). رشد طولی و حجمی هر یك در اثر سوء تغذیه كاهش مییابد ولی در اثر چاقی به طور همزمان افزایش پیدا میكنند.
تركیب بدن
اندازهگیری قد و وزن تنها تخمینی‌خام از تركیب بدن را به دست میدهد. وزن اعضا همراه با رشد افزایش مییابد، بعضی از اعضا بخش كمتری از توده بدن را تشكیل میدهند، در حالی كه درصدی از حجم بدن كه از عضله و بافت چربی تشكیل یافته افزایش مییابد. چربی مختصری در دوران اولیه تكامل جنینی در بدن ذخیره میشود، در صورتی كه در طی سه ماه آخر حاملگی تجمع چربی سرعت مییابد.
بدن نوزاد رسیده دارای تقریبا 20 تا 25درصد بافت چربی میباشد كه 80درصد آن در نسج زیر جلدی و 20درصد در احشاء قرار دارند. پس از دوران اولیه شیرخواری میزان چربی به 15درصد كاهش مییابد تا آنكه در طی رشد و دوران بلوغ افزایش مییابد. جذب چربی در نوزادان متغیر است. چربی شیر انسان به خوبی جذب میشود ولی جذب چربی كره به سختی انجام میگیرد، تركیبات چربی در شیرخشك‌های تجاری نیز به خوبی جذب میشود.
عضله اسكلتی بیشترین نسج بدن میباشد كه در دوران جنینی 25درصد حجم بدن را تشكیل میدهد و در بالغین به 45درصد افزایش مییابد. سرعت افزایش بین زمان تولد و 5 سالگی در بیشترین حد خود میباشد و در هنگام بلوغ در پسرها كمی بیشتر افزایش مییابد.
رشد سیستم‌های مختلف بدن
سیستم‌های مختلف بدن در زمان‌ها و با سرعت‌های متفاوت رشد و تكامل می‌‌‌یابند. 75درصد رشد مغزی تا 3 سالگی و 90درصد آن تا 7 سالگی تكمیل میشود، دستگاه تولید مثلی تا هنگام بلوغ رشد مختصری دارد. تاثیر سوء‌تغذیه بر رشد و تكامل به مرحله تكاملی بستگی دارد. از آنجا كه مغز در مراحل ابتدایی تكامل مییابد لذا از اثرات سوء‌تغذیه در اواخر دوران كودكی نسبتا در امان است.
كلیه‌های نوزاد از نظرفیزیولوژیكی نارس بوده ولی اندزه و قابلیت تغلیظ آن در هفته‌های اول زندگی افزایش مییابد. وزن كلیه در 6 ماهگی 2 برابر شده و تا یك سالگی به 3 برابر وزن زمان تولد می‌‌‌رسد. گلومرول‌های كلیه در ابتدای تولد نسبت به سایر زمان‌ها، توسط لایه ضخیم‌تری از سلول‌ها پوشانیده شده، كه نشان میدهد نسبت تصفیه گلومرولی در طی 9 ماه اول زندگی كمتر از میزان آن در دوران كودكی و بزرگسالی است.
اكثر نوزادان تا 6 هفتگی می‌‌‌توانند ادرار را در حد بزرگسالان تغلیظ كنند. عملكرد كلیوی در نوزادان تازه متولد شده به‌ندرت ایجاد مشكل می‌‌‌كند ولی برای آنهایی كه دچار اسهال می‌‌‌شوند یا از شیرخشك غلیظ استفاده میكنند، ممكن است مشكل‌ساز باشد. بدن جنین 95درصد آب دارد كه در هفته بیست و هشتم حاملگی به 80درصد كاهش مییابد. طی سه ماهه سوم، هنگامی كه چربی به‌طور قابل ملاحظه‌‌ای تجمع مییابد، میزان آب بدن به 72درصد می‌‌‌رسد.
طی دوران جنینی میزان مایع خارج سلولی بسیار بیشتر از مایع داخل سلولی میباشد. قبل از 6 ماهگی (پس از تولد) مایع داخل سلولی افزایش و مایع خارج سلولی كاهش مییابد بطوری كه میزان هر دو مساوی میشود. حجم نسبتا زیاد مایع خارج سلولی در شیرخواران كم سن‌و‌سال منجر به آسیب‌پذیری آنها در اثر از دست دادن غیر طبیعی مایع در طی بیماری می‌‌‌گردد. نوزادان در حدود 6درصد وزن خود را در چند روز اول پس از تولد از دست میدهند، اما در روز هفتم تا دهم پس از تولد، وزن آنها به وزن هنگام تولد برمی‌گردد.
روند رشد
همانگونه كه می‌‌‌دانیم در سنین پائین‌تر، روند رشد سریع‌تر است، به نحوی كه در چند ماه اول عمررشد بسیار سریعی در قد، وزن و دور سر وجود دارد. معمولا پس از 4 الی 6 ماه وزن شیرخوار دو برابر شده و در سال اول عمر، كودك به وزنی حدود سه برابر وزن موقع تولد می‌‌‌رسد، در سال دوم عمر دیگر چنین رشد سریعی وجود ندارد و وزن كودك فقط حدود 5/2 كیلوگرم اضافه میشود.
قد كودك در یكسالگی 50درصد افزایش مییابد و در 4 سالگی دو برابر میشود. در سال‌های سوم، چهارم و پنجم عمر، افزایش وزن و قد نسبتا ثابت بوده و سالیانه حدود 2 كیلو گرم افزایش در وزن و 6 تا 8 سانتیمتر افزایش در قد وجود دارد. ظرفیت معده نوزادان از 20-10 میلی‌لیتر در زمان تولد به 200 میلی‌لیتر در یكسالگی می‌‌‌رسد كه به آنان كمك می‌‌‌كند تا با افزایش سن، در هر وعده حجم غذای بیشتری با فاصله‌های طولانی‌ترمصرف كنند.
در هفته‌های اول زندگی، اسیدیته معده كاهش یافته و در ماه‌های اول كمتر از شیرخواران بزرگتر و بزرگسالان باقی می‌‌‌ماند. همچنین میزان تخلیه معده نیز نسبتا كم بوده و بستگی به اندازه و تركیب غذا دارد. با وجود اینكه ترشح پپسین در سه ماهه اول زندگی كم است، این یك عامل محدود كننده برای هضم پروتئین نمی‌باشد. فعالیت تریپسین و انتروكیناز در مایعات دوازدهه نیز در نوزادان كمتر از كودكان بزرگتر است، ولی فعالیت آنزیمی برای هضم پروتئین شیری كه نوزادان به طور معمول استفاده میكنند كافی است.
ارزیابی تغذیه
ارزیابی تغذیه مادران باردار، نوزادان و شیرخواران فرصتی را فراهم می‌‌‌آورد كه بتوان اشكالات احتمالی تغذیه را از اوایل عمر شناسایی و آن را برطرف ساخت. سوابق تغذیهای باید دربرگیرنده تمام مراحل باشد. آیا عادات غذایی مادر باردار از ابتدای حاملگی تغییر كرده است؟
آیا مادر باردار از همه گروه‌های غذایی استفاده می‌‌‌كند؟ آیا بلافاصله پس از زایمان، شیردهی شروع شده است؟ آیا تغذیه انحصاری با شیر مادر در ماه‌های اول رعایت شده است؟
در مادران شیرده، عادات غذایی، نوع فعالیت و بیماری‌های آنان در طول دوره شیردهی دارای اهمیت است. آیا مادر شیرده در طول دوران شیردهی از تغذیه مناسب برخوردار بوده است. برای ارزیابی تغذیه شیرخواران باید بررسی شود كه آیا در ماه‌های اول به طور انحصاری از شیر مادر استفاده می‌‌‌كرده‌‌اند؟ آیا زمان شروع غذای كمكی مناسب بوده است؟ آیا تهیه غذای كمكی بر اساس اصول صحیح بوده است؟ آیا مواد غذایی كافی در غذای آنان وجود داشته است؟
